Baro Astaamaha Autism-ka Dhaqsana u
Biloow inaad la Tacaashid Canuggaaga Haddii uu Xanuunka ku Dhoco
Waa Maxay Autism ?
Autism waa naafonimo saameysa sida uu canugga dadka u xiriiriyo, ula dhaqmo, ula ciyaaro ama uu wax u barto. Canugga
autismka qaba waxba kagama duwana
muuqaal ahaan caruurta kale, Qiyaas ahaan, 68dii canugba 1 canug ayaa qaba autism. Wiilasha
ayaa 5 jeer kaga badan gabdhaha. Dadka oo idil ayuu ku dhici karaa umana kala
sooco asalka, qoowmiyadda, heerka dhaqaalaha ama bulshonimada
Autismka wuxuu ilmo walba u
saameeyaa si ka duwan kan kale –
kala duwanaantaa oo la xiriirta
baaxadda iyo culeyska dhibaatada cudurka.
Waa xil waalid walba saaran in uu si joogta ah ula socdo koboca ilmahiisa
gaar ahaan sida uu ilmaha u cayaaro, wax u barto, u hadlo iyo sida uu u
dhaqmo taas
oo waalidka u bidhaamineysa haddii
dareen dib u dhac ah jiro. Ha is
dhiganin. Ficil deg deg ah oo aad ku dhaqaaqdid ayaa isbedel iyo horukac
canuggaaga u keeni kara.
Maxaa Keena Autism-ka
Lama yaqaano dhamaan waxyaabaha keena autism-ka. Waxaase la dareensanyahay
in ay jiraan waxyaabo badan oo sababi kara
kuwaas oo daciifin kara canugga una sahli kara inuu qaado autism-ka.
Waxaa ka mid ah waxyaabo ku sugan
degaanka ay dadka ku nool yihiin,
kuwo la xiriira biolojiyada (asaaska jirka aadaminga) iyo kuwo la xiriira isirka (isir raaca ah).
Ma jirto sabab la ogsoon yahay oo dhaqan ahaan ama caqiido ahaan keenta
autism-ka.
Waxay
culimada isku raaceen in isirku door ka
ciyaaro inuu ilmaha qaado autism-ka. Haddii uu qoys kaga dhoco autismka canug,
fursadda inuu canug kale kaga dhoco waa ay sareeysaa.
Waxaa
jira raadad cilmiyeysan oo tusaaya in waqtiyada xasaasiga ah ee uu canugga
qaadi karo autism-ka ay yihiin ka hor inta uusan dhalan, waqtiga dhalmada iyo
ka dib islamarka uu dhasho.
Waxaa
kaloo la tuhunsanyahay in khatarka inuu canug qaado autism-ka ay kor u kacdo
marka waalidiinta iska dhala canug ay da’ weyn yihiin.
Autismka wuxuu ka mid yahay cudurada faraha kulul ku
haya dunida oo dhan. Cilmibaarisyo ayaa socda oo la rabo in lagu ogaado
waxyaabaha keeni kara cudurkan.
Calaamadaha Lagu Garto Autism-ka
- Canug jira 12
bilood oo haddii magaciisa loogu yeero aan ku soo jaleeceynin
- Canug 14 bilood
jira oo aan farta wax kufiiqeynin ( marka uu arko dayuurad dushiisa mareysa)
- Canug 18 bilood
jira oo aan dhumaleysi ciyaareynin.
- Canug aan qofka
indhaha la raaceynin jecelna in uu keligiis ciyaaro.
- Canug ay dhib ku
tahay inuu muujiyo dareenkiisa ama fahmo kan dadka kale.
- Canug dib oga dhaca waqtigii uu ku
hadli lahaa
- Canug ku celceliya
hal weedh ama jumlad
- Canug si qaldan oo
is dhaafsan kaga juwaaba su’alaha la weydiiyo.
- Canug aan xamileynin isbedel yar
- Canug si xad dhaaf
ah u daneeya hal shay ama ciyaar.
- Canug gacmahiisa
isku dhufta (sacab oo kale), is ruxa ama is wareejiya
- Canug si aan caadi
ahayn u dareema dhawaaqyada, urta, dhadhanka, fiirada iyo
taabashada
- Canug lumiya
xirfado uu horey u bartay ( Tusaale: Joojiya erayo uu horey ugu dhawaaqi jiray.
Muhiimadda ay Leedahay in Ammin Hore la Ogaado Cudurka Autism-ka
Ma jirto daawo lagu daweeyo autism-ka. Mana jiro dhiig la
baaro oo lagu ogaado.
Sidaas darteed, waxaa aad muhiim u ah in waalidiinta oo dhan si feejignaan
leh ula socdaan koriimada caruurtooda bartaana calaamadaha lagu garto autism-ka. Sidoo
kale, haddii aad ka wel welsan tahay canuggaaga kobociisa, la tasho takhtarka. Waxay
culumo badan isku raaceen inay wanaagsantahay
in
canugga ammin hore daryeelka loo bilaabo (dhalashada ila iyo
36 bil jirka) , taas oo ka caawineysa ilmaha inuu barto xirfado dheraad ah sida
hadalka iyo dad la dhaqanka. Qasab ma aha inuu canug walba oo hadalka ka daaho
uu qabo autism. Sidoo kale, qasab ma aha inuu ilmaha qabo autism si loogu fidiyo
daryeelka amminka hore. Ta Tasho Takhtarka canuggaaga mar walba.
Haddii aad
maclumaad dheraad ah u baahantahay :
Centers for Disease Control and Prevention (CDC):
Facts About Autism (http://www.cdc.gov/ncbddd/autism/facts.html)
Minnesota Department of Health (MDH): Autism (http://www.health.state.mn.us/topics/autism/)
University of Minnesota: Minneapolis Somali Autism Spectrum
Disorder Prevalence Project (http://rtc.umn.edu/autism/