Aqriso qodobada kasoo baxay shirkii wadatashiga madaxda dowlad goboleedyada dalka ee Kismaayo
Arbaco, October, 11, 2017 (HOL) –Shir wadatashi ah oo madaxda dowlad goboleedyada dalka maalmihii u danbeeyay uga socday magaalada Kismaayo ayaa maanta lasoo gabagabeeyay ayadoo laga soo saaray war murtiyeed ka kooban ilaa 16 Qodob.
War murtiyeedka shirka ayaa u qornaa sidan;
Shir wada tashi ah oo socday mudadii u dhexeeysay
08-10-2017, laguna qabtay magaala madaxda KMG ah ee Kismaayo, dowlad goboleedka
Jubaland ayaa waxaa kasoo qeybgalay madaxweynaha Puntland Mudane C/weli Max’ed
Cali Gaas, Madaxweynaha Jubaland Mudane Axmed Max’ed Islaam, Madaxweynaha
Koonfur Galbeed Mudane SHariif Xasan Sheekh Aadan, Madaxweynaha Galmudug Mudane
Axmed Ducaale Geelle (Xaaf) iyo madaxweynaha Hirshabeelle Mudane Max’ed Cali
Waare.
Mudadii shirku socday, waxaa goluhu si qoto dheer uga wada
tashadeen arimo badan oo ay kamid yihiin xaajinta xiriirka dowlad goboleedyada,
arimaha siyaasadda, adkeynta amniga, dib u heshiisiinta iyo hirgelinta hannaana
federaalka, waxay sidoo kale hoosta ka xariiqeen sooyaalka taariikheed ee
wadanku soo maray iyo sida aan loo aqbali Karin in wadanka dib loogu celiyo
degenaansho la’aan siyaasadeed iyo mid amni darro oo horseedi kara dib u dhac
ku yimaada horumarinta hannaanka federaalka iyo dhisidda hay’adaha dowladnimada
aasaaska u ah.
Falanqeyn dheer kadib madaxda golaha dowlad goboleedyada
waxay isku raaceen.
1.
Arimaha Siyaasadda
I.
Golaha Iskaashiga Dowlad
goboleedyada; iyadoo la xiganayo qodobka 52aad (2) ee dastuurka qaranka oo
tilmaamaya muhiimaddaa ay leedahay iskaashi ay wada yeeshaan dowlad
goboleedyada ayaa goluhu wuxuu isku raacay in la aasaaso golaha iskaashiga
dowlad goboleedyada (GIDG).
Goluhu waxay gudoomiye iyo ku xigeen u kala doorteen sannadka koowaad,
Madaxweynaha dowlad goboleedka Puntland Mudane C/weli Max’ed Cali Gaas
(Gudoomiye) iyo Madaxweynaha Hirshabeelle Mudane Max’ed Cabdi Waare (Kuxigeen).
Golahan wuxuu ka shaqeyn doonaa horumarinta danaha dowlad goboleedyada oo ay
barbar socoto dib u heshiisiin dhab ah oo ku saleeysan heer bulsho taas oo
horseedi doonta deganaan iyo xasilooni waarta.
2.
Iskaashi: Asaaska dowladda
federaalka waxaa saldhig u ah dowladaha xubnaha ka ah dowladda federaalka oo
masuul ka ah in ka badan 90% baaxadda dalka iyo dadka Soomaaliyeed, sidaa
darteed waxa lama huraan ah in dowladda dhexe la timaado siyaasad ku saleeysan
soo dhaweyn, iskaashi iyo wada shaqeyn joogta ah oo ay la yeelato dowlad
goboleedyada si looga gudbo caqabadaha amni, siyaasadeed, bulsho iyo dhaqaale
ee wadanku ku suganyahay.
3.
Khilaafka Siyaasadeed:
wuxuu goluhu ku adkaysanayaa in ay lagama maarmaan tahay sida ku cad qodobka
53-aad ee dastuurka federaalka in wadatashi lagala yeesho dowlad goboleedyada
go’aamada masiiriga ah ee sida tooska ah saamaynta ugu yeelan kara
deegaanadooda, islamarkaana xallinta is-maandhaafka ka dhasha go’aanada
xukuumadda dowladda federaalka lagu saleeyo sida maslaxada shacabka
Soomaaliyeed ku jirto oo ay ugu horeeyso khilaafyada hada jira.
4.
Galmudug; sida uu qabo
qodobka 50 (g), Goluhu wuxuu ku baaqayaa in la ilaaliyo deganaanshaha dowlad
goboleedka Galmudug lagana fogaado faragalin kasta oo keeni karta burbur ku
yimaada Galmudug islamarkaana khilaafka siyaasadeed ee soo kala dhexgalay
maamulkooda lagu dhammeeyo wada hadal iyo is qancin, iyagana looga danbeeyo xal
u helidda khilaafkooda wixii taageero ah ee ay taa ku gaarayaanna gacan laga
siiyo. Sidoo kale goluhu wuxuu dhiirigalinayaa in Dowlad goboleedka Galmudug ay
dardar galiso wada hadallada kala dhexeeya Ahlusunna Wal Jamaaca ee gobollada
dhexe.
5.
Federaleynta; Waxay wallaac
ka muujiyeen hab dhaqanka xukuumadda dhexe oo abuuray shaki weyn oo laga qabo
in ay jiraan qorsheyaal iyo ku talogallo lagu wiiqayo geeddi socodka hannaanka
federaleynta, taas oo dalbaysa in wadatashi siyaasadeed oo dhab ah laga yeesho
arimaha federaleynta oo ay ugu horeeyso in go’aan laga gaaro sida sida awoodaha
iyo khayraadka loo qeybsanayo oo ilaa hadda aan aragti guud oo mideeysan laga
lahayn, ahna waxyaabaha hortaagan in hore loo socdo.
6.
Dastuurka: waxaa si cad u
muuqata in xukuumadda dhee ka caga jiidayso in si dhab ah looga shaqeeyo
arimaha dastuurka, taas oo ay ka markhaati kacayso sida wasaaradda dastuurka u
dajisay hannaanka hawl fulineed ee dib u eegista dastuurka oo aan ahayn mid
door cad oo muuqda siinya dowlad goboleedyada waana taas sababta keentay in
shirkii dastuurka ee la filayay in la qabto dhawaantan uu u burburay. Sidaas daraadeed
waxay goluhu dalbanayaan in la abuuro guddi hawleed xubnahoodu ka koobanyihiin
xukuumadda dhexe iyo dowlad goboleedyada oo ka shaqeeya diyaarinta arimaha
asaasiga ah ee u baahan in si hordhac ay uga heshiiyaan dowladda dhexe iyo
dowlad goboleedyada ka dibna loogu daro dastuurka.
7.
Xeerarka: Goluhu wuxuu
walaac ka muuiyay xeerarka sida joogtada ah ay hay’adaha xukuumadda dhexe u
meelmarinayaan iyadoo wali wax heshiis ah aan laga gaarin sida look ala leeyahay
awoodaha hawl fulineed ee labada heer ee dowladda (DF iyo DG) waana taas
waxyaabaha sababaya khilaafka siyaasadeed ee soo noqnoqonaya.
8.
Talo: Goluhu wuxuu ku
talinayaa in go’aamada qaran ee masiiriga ah si daah furan loogu gaaro
goleyaasha dastuuriga ah oo ugu horeeyaan goleyaasha sharci dajinta iyadoo mar
walbana la xaq dhowrayo doorarka hawl fulineed ee dastuurku siinayo dowladda
federaalka iyo dowlad goboleedyada.
9.
Doorashada 2020: wuxuu
goluhu shaki ka muujiyay gaabiska iyo wadatashi la’aanta ka jirta geeddi
socodka hannaanka doorashooyinka taas oo durbadiiba muujinaysa hubaal la’aanta
in doorasho hal cod hal qof qabsoonto sanadka 2020. Sidaa awgeed wuxuu goluhu
ku baaqayaa in guddiga madaxa-bannaan ee doorashooyinka qaranka ay soo
bandhigaan hannaan iyo qorshe hawleed wakhtiyeeysan (Road Map) kaas oo qeexaya
sida lagu gaarayo xaqiijinta doorasho hal cod iyo hal qof oo wadanka ka
qabsoonta 2020 islamarkaana wadatashi dhab ah lagala yeesho dowlad goboleedyada.
10.
Kaalmada Caalamiga: in ka
badan qiyaas ahaan 80% culayska amni, bulsho iyo dhaqaale ee jira wuxuu ku
dhacaa dowlad goboleedyada islamarkaana 5% wax ka yar ayay dowlad goboleedyadu
ka helaan kaalmada caalamiga ah ee dowladda dhexe soo gasha waxaana tusaale u
ah in 10,000 ee guri oo dowladda Turkigu ku deeqday aysan dowlad goboleedyadu
ka helin hal guri iyadoo baahida ugu badan ay taallo gobollada.
II.
ARIMAHA AMNIGA
11.
Wuu goluhu nasiib darro ku
tilmaamay in khilaafka siyaasadeed ee jira uu keenay in laga mashquulo arimihii
amniga iyo ka xoreynta dalka xoogagga nabad diidka ah, fursadna siiyay inay sii
kordhiyaan xasuuqa iyo go’doominta ay ku hayaan shacabka Soomaaliyeed taas oo
masuuliyadeeda ay leedahay xukuumadda dhexe.
12.
Wuxuu goluhu isla qiray in uu
jiro habac iyo hoos u dhac sii kordhaya oo ku yimid arimaha amniga taas oo ay
ugu wacantahay iyadoo sida ciidanka difaaca qaranku u qaabaysanyahay aysan
ahayn mid hiiri galinaysa in si wadajir ah oo xiriirsan loo wada hawl galiyo
ciidanka qaranka ee dowlad goboleedyada ku sugan maadaama oo ay kla hoos tagaan
hogaamo kala duwan iyagoo hal dowlad goboleed wada jooga. Sidaa darteed, wuxuu
goluhu dalbayaa in la dardar galiyo fulinta heshiiskii amniga qaranka oo
qeexaya in qaybaha ciidamada lagu saleeyo xuduudaha dowlad goboleedyada si
hawlgallada ciidanka eek u aaddan sugidda amniga uu u noqdo mid miro dhal ah.
13.
Culayska amniga gudaha in
ka badan 80% wuxuu ku dhacaa dowlad goboleedyada hadana wax ka yar 5% ayaa kaga
soo aada kaalmada caalamiga eek u aadan arimaha amniga, sidaa darteed wuxuu
goluhu ku baaqayaa in si isu dheelitiran loo qaybiyo kaalmada caalamiga ah eek
u aaddan arimaha amniga.
14.
Go’aan: kadib markii uu
goluhu qiimeeyay qorsheyaasha dowladda dhexe eek u aaddan arimaha federalaynta,
dib u eegista dastuurka iyo meelmarinta xeerarka oo dhammaantood sida loo wado
ay ka soo horjeeddo hannaanka federaalka, goluhu wuxuu go’aamiyay in si kumeel
gaar ah loo hakiyo dhammaan hawlaha la xiriira xeerarka iyo dib u eegista
dastuurka ee hay’adaha dowlad goboleedyada la wadaan hay’adaha dowladda dhexe
si fursad loo siiyo in go’aan kama danbays ah oo siyaasadeed laga gaaro sida
loo wadaagayo khayraadka iyo awoodaha hawl fulineed ee dalka islamarkaana wuxuu
goluhu soo jeedinayaa in dowladda dhexe iyo dowlad goboleedyadu wada hadal dhab
ah ka yeeshaan ka gun gaarista arimahan.
15.
Mahadcelin: waxay si
wadajir ah madaxda dowlad goboleedyadu ugu mahadcelinayaan, dalalka ciidamada
nabad ilaalinta ku taageeray Soomaaliya, deeq bixiyeyaasha, Qaramada Midoobay,
saaxiibada beesha caalamka iyo hay’adaha caalamiga ah oo dhammaantood gacan wax
ku ool ka gaysata badbaadinta dadka iyo dalka Soomaaliyeed. Waxay sidoo kale u mahadcelinayaan madaxweynaha, dowladda iyo shacabka reer Jubbaland
oo fidiyay gogosha martigalinta taariikhiga ah ee wadatashiga madaxda dowlad
goboleedyada Soomaaliyeed.
16.
Baaq: waxay ku baaqayaan in
la dardar galiyo, tayeynta, xoojinta, qalabeynta iyo tababarka ciidanka
Soomaaliyeed si ay awood ugu helaan in ay sugi karaan amniga wadanka. Sidoo kale
waxay dareen adag ka muujiyeen qorshaha lagu yareeynayo ciidamada AMISOM kahor
inta aysan Soomaalidu diyaar u noqonin in ay la wareegi karaan sugidda
amnigooda taas oo haddii ay dhacdo dib u dhac ku keeni doonta ammaanka iyo
xasiloonida dalka sidaas darteed, goluhu wuxuu ku baaqayaa in la kordhiyo tirade
ciidamada nabad ilaalinta AMISOM si loo xaqiijiyo xoreynta deegaanada wali ku
jira gacanta nabad diidka.
Xasan Nuur, Hiiraan Online
[email protected]
Kismaayo-Soomaaliya.